Bazylika św. Stefana (Szent
István Bazilika) znajduje się przy placu św. Stefana w Peszcie.
Od konsekracji
w 1905 roku jest największym kościołem stolicy Węgier i może pomieścić nawet
8500 wiernych.
Poświęcona jest pierwszemu węgierskiemu królowi Stefanowi I.
W
przedsionku znajduje się rzeźba św. Gellérta.
Pod kościołem znajduje się
trzypiętrowa piwnica, takiej samej wielkości jak bazylika.
Wśród wielu relikwii
przechowywanych w kościele jest zmumifikowana prawica świętego Stefana.
Zwieńczeniem
bazyliki jest 96-metrowa kopuła z mozaiką przedstawiająca Boga Ojca.
Świątynia
wznosi się w samym sercu budapeszteńskiego śródmieścia, dokładnie na styku
dzielnic Lipótváros i Belváros.
I chociaż wydaje się nieco ukryta pośród
zwartej, wielkomiejskiej zabudowy, jest jednym ze sztandarowych przykładów
neorenesansowej architektury sakralnej w kraju.
Dzieje Bazyliki św. Stefana sięgają de
facto połowy osiemnastego stulecia.
Był to okres, w którym nastąpił szczególnie
dynamiczny rozwój miasta - po wygaśnięciu epidemii dżumy, jaka nawiedziła Peszt
na początku stulecia w ciągu zaledwie kilkunastu lat liczba mieszkańców miasta
wzrosła pięciokrotnie.
Każdy wolny skrawek ziemi zajmowano pod zabudowę, a
chałupy sięgały daleko poza obręb murów miejskich.
Problemu chaotycznego
rozwoju nie rozwiązało poszerzenie granic ośrodka o ziemie odkupione od
Grassalkovichów, rozciągające na południe i wschód od Pesztu.
Dopiero w 1796 r.
na życzenie ówczesnego palatyna Józsefa, wybitny architekt epoki János Hild
opracował spójny plan rozwoju regionalnego miasta.
Prócz regularnej siatki ulic
ułożonych w formie szachownicy wytyczono również nowe place (m.in. Elżbiety i
św. Stefana), oraz przewidziano budowę dużej świątyni w centrum Pesztu.
Ponadto
w 1808 r. podjęto decyzję, aby wznoszone gmachy, zarówno kamienice, jak i
instytucje publiczne, projektowane będą w stylu neoklasycznym.
Planów budowy dużego kościoła nie udało
się zrealizować od ręki.
Na początku XIX w. na styku dzielnic śródmiejskiej i
Miasta Leopolda istniała już niewielka parafia katolicka skupiająca około 900
wiernych, którzy korzystali z malutkiego kościółka wzniesionego kilka lat
wcześniej dla potrzeb lokalnej społeczności przez Jánosa Zitterbartha w miejscu
dzisiejszej bazyliki.
Mimo że w 1821 r., ze względu na stały wzrost liczby
mieszkańców, konieczność budowy nowego, większego przybytku stała się paląca,
działanie lokalnych władz ograniczyło się do ogłoszenia publicznej kwesty z
myślą o zbiórce środków na poczet przyszłej budowy.
Przygotowano nawet wstępne
plany obiektu, jednak nigdy nie doczekały się one realizacji.
Do pomysłu
powrócono dopiero trzy dekady później, w 1845 r., zlecając Józsefowi Hildowi
przygotowanie projektu reprezentacyjnej bazyliki.
Na tyle dużej, by rozmiary
kopuły mogły konkurować ze świątynią z Watykanu.
Decyzja o rozpoczęciu przygotowań do
budowy okazała się podjęta w samą porę.
Drewniany kościółek wykorzystywany
przez peszteńską parafię znajdował się już w fatalnym stanie technicznym - dach
zapadał się, a ściany groziły zawaleniem.
Los przybytku przypieczętowany został
wybuchem madziarskiej Wiosny Ludów - podczas zamieszek obiekt został tak
poważnie uszkodzony, że nadawał się już tylko do rozbiórki.
Po uprzątnięciu
placu prace przy budowie nowej świątyni rozpoczęto dokładnie 4 października
1851 r. planując ich ostateczne zakończenie w ciągu 8 lat.
Jako pierwsze
powstały fundamenty, na jakich oparte były kolumny podtrzymujące sklepienie,
następnie wzniesiono otaczające je ściany budowli.
Prace jednak opóźniały się -
głownie ze względu na stały niedobór środków umożliwiających płynne
finansowanie budowy, pochodzących przede wszystkim ze zbiórek publicznych.
Po śmierci Hilda prace kontynuowano pod
kierunkiem Miklósa Ybla.
Prace prowadzono praktycznie bez przerwy
do 1874 r. Efekt końcowy prac okazał się olśniewający.
Decyzja, by nowy przybytek dedykować
pierwszemu władcy Węgier, spotkała sie z euforycznym przyjęciem Węgrów.
Budapeszteńczycy spodziewali się, że bazylika nosić będzie miano św. Leopolda,
ze względu na położenie i powiązania z imieniem władcy, dlatego wybór za
patrona św. Stefana był dla nich kompletnym zaskoczeniem.
Podobne zaskoczenie
wywołało oświadczenie Kausera o zleceniu wykonania dekoracji wewnętrznych
Károlyowi Lotzowi, który jednak, zamiast zwyczajowych dla siebie fresków
naściennych, przygotować miał mozaiki wzorowane na renesansowych dekoracjach
kościołów weneckich.
Wykonanie malowideł zlecono natomiast Gyuli Benczúrowi.
Oficjalna ceremonia konsekracji świątyni
odbyła się dopiero w 1905 r., ponieważ władze miasta pragnęły, aby uroczystość
zaszczycił osobistą obecnością cesarz Franciszek Józef, a ten kazał na siebie
czekać blisko dwa lata.
W sumie czynności związane z poświęceniem przybytku
trwały aż dziesięć dni: rozpoczęły się 9 listopada i zakończyły 19 w dniu św.
Elżbiety mszą świętą celebrowaną osobiście przez arcybiskupa Kaloczy Gyulę
Várossyiego.
Uroczystość zgromadziła zarówno przedstawicieli najwyższych władz
państwowych i stołecznych, arystokracji i szlachty węgierskiej, jak i zwykłych
mieszkańców miasta.
Bazylika jest jednym z największych
kościołów na Węgrzech. I faktycznie imponuje swoimi rozmiarami.
Budowla o
długości 86 m i 55m szerokości zajmuje ponad 4,16 tys. metrów kwadratowych na
planie krzyża greckiego, mieszcząc do 8,5 tysiąca wiernych jednocześnie.
Wysokość wewnętrzna kopuły to 65 metrów, podczas gdy na zewnątrz jej
zwieńczenie znajduje się na poziomie 96 m nad ziemią (dokładnie tyle samo, ile
liczy kopuła madziarskiego parlamentu).
Na prawej wieży (wysokość 80 m)
zawieszony jest największy na Węgrzech dzwon, którego waga przekracza 9 ton.
