Amfiteatr Flawiuszów

Wiele miejscowości ma budynek lub pomnik będący jej symbolem. Do jednego z najbardziej znanych na świecie symbolów miast należy rzymski Amfiteatr Flawiuszów, od średniowiecza potocznie nazywany Koloseum.

Jest to również jedna z najwspanialszych budowli antycznych, które dotrwały do naszych czasów, świadcząca o doskonałym poziomie architektury i budownictwa Imperium Rzymskiego. Już w VII wieku głoszono, że „dopóki stoi Koloseum, stać będzie także Rzym, kiedy Koloseum przestanie istnieć, przestanie istnieć także Rzym, a z końcem Rzymu nastąpi koniec świata.” Kiedyś ukazywało potęgę Rzymu, dzisiaj budzi respekt i zachwyt zwiedzających. 

Amfiteatr zaprojektował nieznany nam architekt wychowany w środowisku grecko-rzymskim, który wykorzystał doświadczenie budowlane kilku pokoleń, uzupełniając je kilkoma innowacyjnymi rozwiązaniami własnymi. Budowa Koloseum rozpoczęła się w ok. 70 lub 72 r. po Chrystusie na polecenie założyciela dynastii Flawiuszów, cesarza Wespazjana, który nakazał  wznieść tę budowlę na miejscu sztucznego jeziora ozdabiającego Domus Aurea – Złoty Dom cesarza Nerona. Wespazjan, który doszedł do władzy przez pucz wojskowy, chciał w ten sposób zaskarbić sobie względy ludu rzymskiego, niezbędne do konsolidacji zdobytej władzy. Jako sławny generał-zwycięzca – pogromca powstania żydowskiego w Palestynie, cesarz dysponował dużymi zasobami finansowymi oraz wielką masą jeńców-niewolników.  

W 80 r. syn i następca Wespazjana, cesarz Tytus, uroczyście otworzył amfiteatr, oferując ludowi rzymskiemu studniowe igrzyska, w których zabito ok. 900 skazańców-gladiatorów oraz ok. 5000 sztuk dzikich zwierząt. Przez następne wieki Koloseum było świadkiem tysięcy takich dni, w których ryk zabijanych bestii i krew rannych lub zabitych gladiatorów syciły żądzę zemsty i mocnej rozrywki tysięcy Rzymian. 

Średniowieczna nazwa „Koloseum”  pochodzi od ludowej nazwy 36-metrowego kolosa – posągu Nerona, który stał przez wieki tuż obok amfiteatru (zachowały się jedynie jego nieliczne fragmenty). 

Konstrukcja Koloseum była mistrzowskim dziełem. Budowla miała owalny kształt dwu połączonych ze sobą teatrów greckich. Widzowie mieli dobry widok ze wszystkich miejsc. Rzymianie zastosowali do budowy ruchome rusztowania. Umożliwiało to równoczesną pracę niewolników na wszystkich odcinkach budowy. Stosowali również zaprawę betonową (którą wynaleźli), a konstrukcję wzmacniali metalowymi ramami.
Amfiteatrowi nadano kształt elipsy o długości 188 m i szerokości 156 m, obwodzie 524 m i wysokości 48,5 m. Składał się z 4 kondygnacji sklepionych krzyżowo, na których biegną rzędy korytarzy i schodów. Trzy kolejne rzędy łuków wspierały z zewnątrz kolumny doryckie, jońskie i korynckie, czwarty najwyższy rząd zdobiły korynckie pilastry, między którymi pierwotnie były zawieszone tarcze z brązu. W podziemiach amfiteatru znajdowały się pomieszczenia dla gladiatorów, zbrojownie, magazyny, klatki dla zwierząt. 

Arena - drewniana podłoga pokryta kilkucentymetrową warstwą piasku (nazwa pochodzi od słowa łacińskiego harena - piasek) była wyjątkowo duża (86×54 m) i doskonale widoczna z każdego miejsca amfiteatru. Kilka centymetrów piasku na arenie miało wchłaniać krew. W podłodze były zamontowano zapadnie oraz podnośniki, wykorzystywane przy wprowadzaniu i wyprowadzaniu zwierząt biorących udział w igrzyskach. 

Wokół areny było podium (suggestum), na którym mieścił się tron imperatora oraz miejsca dla jego rodziny i senatorów. Dalej zasiadali trybuni ludu, wojskowi oraz przedstawiciele możniejszych rodów plebejskich. Na trybunach obowiązywał podział według płci i statusu społecznego. Najbardziej odległe miejsca (ok. 50 m nad sceną) zajmowały kobiety, niewolnicy i biedota. Na widowni znajdowało się ponad 50.000 ponumerowanych miejsc siedzących i kilka tysięcy miejsc stojących. 

Do Koloseum prowadziło 80 wejść (vomitoria), oznaczonych numerami (zachowały się oznaczenia wejść od nr XXIII do LIV), umożliwiających bardzo szybkie opuszczenie amfiteatru przez widzów. W wielu publikacjach mówi się jakoby widzowie Koloseum mogli je opuścić w ciągu 5 – 6 minut. Nie jest to do końca zgodne z prawdą. Taką możliwość mieli widzowie zajmujący dolne i środkowe rzędy. Widzowie z górnych rzędów musieli przejść korytarzem o ukośnym stropie, który ma w najwyższym miejscu około 2,2 metra, co spowalniało ich wychodzenie. Prawdopodobnie takie rozwiązanie miało na celu umożliwienie patrycjuszom opuszczenie obiektu bez konieczności mieszania się z plebsem. Wiele współczesnych stadionów ma system wychodzenia oparty na rozwiązaniach z Koloseum. 

Budowla nie miała stałego dachu, jednak w czasie deszczowych lub bardzo słonecznych dni była przykrywana wielkim, wodoodpornym płótnem (velarium).

W Koloseum odbywały się igrzyska, które obejmowały zapasy, walki gladiatorów, walki z dzikimi zwierzętami oraz bitwy morskie, tzw. naumachie. Naumachie mogły odbywać się w pierwszym okresie po wybudowaniu Koloseum. W późniejszym czasie uniemożliwiło je zabudowanie areny dwukondygnacyjnymi piwnicami. 

W  248 r. w ramach obchodów 1000–lecia Rzymu urządzono w Koloseum rzeź dzikich zwierząt pochodzących z terenu całego Cesarstwa. Ostatnie igrzyska w Koloseum odbyły się dopiero w 528 roku.
Mimo, że Koloseum zachowało się do dzisiaj, to w jego wnętrzu niewiele pozostało z oryginalnych elementów zdobiących trybuny i ściany. W 217 r. arena i najwyższe kondygnacje uległy zniszczeniu w wyniku ogromnego pożaru, w kolejnych latach trzęsienia ziemi i mniejsze pożary kolejno niszczyły poszczególne partie amfiteatru. Pod koniec VI wieku wewnątrz amfiteatru wybudowano mały kościół, a arenę przekształcono w cmentarz.

Około 1200 roku rodzina Frangipani przejęła Koloseum i ufortyfikowała je, używając jako zamku. W XIV wieku, po wielkim trzęsieniu ziemi w 1349 r. Koloseum stało się kopalnią kamienia budowlanego (stąd pochodzą bloki użyte do budowy m.in. Palazzo Venezia czy Palazzo Barberini). 

Niepewny los Koloseum trwał do 1744 r. - wtedy papież Benedykt IV poświęcił go i ogłosił miejscem męczeństwa chrześcijan. Od drugiej połowy XVIII w. w każdy Wielki Piątek odbywa się tutaj Droga Krzyżowa pod przewodnictwem papieża. 

Koloseum do dzisiaj jest dumą Rzymu i wzbudza zachwyt każdego, kto przyjeżdża do Wiecznego Miasta. 7 lipca 2007 r.  Amfiteatr Flawiuszów został wybrany  jednym z siedmiu nowych cudów świata.