Bazylika św. Franciszka

Najważniejszym zabytkiem Asyżu jest położona w zachodniej części miasta bazylika św. Franciszka, w 2000 r. wpisana na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

W świątyni znajduje się też grób założyciela zakonu franciszkanów, który jest celem licznych pielgrzymek.

Budowę świątyni rozpoczęto w 16 lipca 1228 r. kiedy to papież Grzegorz IX w dzień po kanonizacji św. Franciszka poświęcił kamień węgielny.

W 1230 r. ukończono kościół dolny, do którego przeniesiono doczesne szczątki św. Franciszka z kościoła św. Jerzego.

Wreszcie w 1236 r. ukończono budowę kościoła górnego, w ten sposób świątynia uzyskała obecny wygląd.

Dolny kościół wzniesiony został jeszcze w duchu architektury romańskiej, zaś kościół górny jest budowlą wczesnogotycką, jedną z pierwszych wzniesionych w tym stylu we Włoszech.

W obu kondygnacjach kościoły mają zbliżony układ przestrzenny.

Składają się z szerokiej, czteroprzęsłowej nawy, krótkich ramion transeptu i płytkiego prezbiterium, zamkniętego pięciobocznie.

Różnica polega na tym, że do obu ramion transeptu oraz z obu stron nawy dolnego kościoła przylegają boczne kaplice.

Z kolei górny kościół jest znacznie wyższy od dolnego.

Do korpusu od południa dostawiona jest kwadratowa wieża, wysoka na 60 metrów, posiadająca cechy romańskie.

Kościół na zewnątrz opięty jest masywnymi półkolistymi przyporami, z których odchodzą łuki przyporowe.

Między przyporami pomieszczone są lancetowate okna ostrołukowe, dwudzielne z maswerkiem.

W ramionach transeptu okna ostrołukowe, czterodzielne z maswerkiem.

Fasada frontowa jest skromna, zwieńczona trójkątnym szczytem, w środkowej kondygnacji rozeta z maswerkiem, zaś w wejściu do górnego kościoła okazały portal ostrołukowy, uskokowy z otworami wejściowymi wyciętymi w formie trójliścia i rozetką po środku.

Bliźniaczy portal prowadzi od południa do wnętrza dolnego kościoła, poprzedza go płytka renesansowa kruchta, otwarta półkolistą arkadą.

Kościół nakrywa dach dwuspadowy.

Wnętrza górnego kościoła nakryte są sklepieniami krzyżowymi.

Arkada tęczy i arkady do ramion transeptu zamknięte są ostrołukowo.

Nawę dolnego kościoła nakrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe, zaś ramiona transeptu sklepienie kolebkowe.

Ściany wewnątrz kościołów dolnego i górnego zdobią wspaniałe freski, będące dziełem najwybitniejszych włoskich malarzy z XIII i XIV w.

W górnym kościele partie prezbiterium i transeptu po 1279 r. pokrył freskami toskański malarz Cimabue, m.in. na sklepieniu skrzyżowania naw umieścił postacie Czterech Ewangelistów.

Freski w nawie głównej przedstawione są w trzech poziomach, w górnych partiach przedstawiono sceny z Nowego i Starego Testamentu, a w najniższym poziomie przedstawiono sceny z życia św. Franciszka, tzw. Legenda św. Franciszka.

Ten ostatni cykl wiązany jest często z osobą wybitnego malarza Giotta, brak jednak na to rozstrzygających dowodów.

W prezbiterium ustawione są drewniane stalle z lat 1499-1501 ozdobione płaskorzeźbionymi wizerunkami papieży, świętych i znaczniejszych postaci zakonu franciszkanów.

Spośród fresków zdobiących dolny kościół warto wymienić namalowany przez Cimabue około 1280 r. w transepcie obraz Maesty z portretem św. Franciszka, który uchodzi za najbardziej wiarygodny portret świętego.

Centralnym punktem dolnego kościoła jest wykonany około 1250 r. ołtarz złożony z marmurowej mensy wspartej na zdobionych kolumienkach.

Z kaplic bocznych warto wymienić dwie przylegające od południa do nawy głównej.

Pierwsza to kaplica św. Marcina z freskami Simone Martiniego z lat 1322-26, przedstawiającymi sceny z życia świętego.

Natomiast druga to kaplica św. Stanisława ze Szczepanowa, w której w 1253 r. miała miejsce kanonizacja biskupa krakowskiego, jest on ozdobiona freskami ukazującymi sceny z życia świętego.

Najważniejszym miejscem w całej bazylice jest kaplica grobu św. Franciszka, która znajduje się w krypcie pod dolnym kościołem.

Kryptę zbudowano po odnalezieniu w 1818 r. sarkofagu z ciałem świętego.