Bitwa pod Aljubarota

Kto ma parę dni na zwiedzanie Portugalii z pewnością uda się do Fatimy, a z niej do Batalii, aby podziwiać zespół klasztorny, a następnie do Alcobaça. Właśnie na zatłoczonej szosie N1 łączącej te dwa miasta, 4 km na południe od Batalha, znajduje się małe miasteczko São Jorge, gdzie w przeszłości rozegrały się najważniejsze dla Portugalii bitwy.

To właśnie w tym miejscu rozegrała się bitwa pod Aljubarota (sama miejscowość o tej nazwie znajduje się 10 km dalej). W 2002 oddano do użytku Centrum Interpretacji Bitwy Pod Aljubarota.

Można w nim zapoznać się z historią bitwy oraz obejrzeć pola bitewne. Wraz ze śmiercią króla Ferdynanda w 1383 roku wygasła główna linia książąt burgundzkich, a jej odrodzenie poprzedził okres spisków organizowanych przez rozmaite frakcje polityczne związane z walką o tron Portugalii.

Wdowa po Ferdynandzie - Eleonora Teles, wydała córkę Beatrice za Jana I Kastylijskiego, popierając tym samym jego roszczenia do portugalskiego tronu. Jan de Avis, przyrodni brat Ferdynanda z nieślubnego łoża, włączył się również w walkę o tron. Następcą zmarłego króla został Jan I, wcześniej mistrz zakonu Avis.

Na wieść o tym wyborze król Kastylii Jan I wtargnął na czele swoich wojsk do Portugalii i szedł przez Coimbrę na Lizbonę. Armia portugalska, dowodzona przez króla Jana I Wielkiego (koronowany tydzień wcześniej) i konstabla królestwa oraz naczelnego wodza Nuno Alvares Pereira, ruszyła z Abrantes naprzeciw Kastylijczykom.

14 sierpnia 1385 roku armia Kastylii starła się z portugalską, dowodzoną przez Jana de Avis w bitwie na polach pod São Jorge. Armia kastylijska liczyła 18 000 żołnierzy (6500 piechoty, 6750 jazdy i 5000 kuszników) i ok. 10000 zbrojnego pospólstwa, a portugalska – ok. 7000 żołnierzy (4000 piechoty, 1700 jazdy, 800 kuszników, 700 łuczników) i ok. 5000 zbrojnego pospólstwa. W oddziałach kastylijskich walczyli rycerze francuscy, a Portugalczyków wspierał oddział kuszników angielskich.

W obliczu czterokrotnej przewagi ilościowej wroga, wódz portugalski oddał się w opiekę Matce Bożej, ślubując w razie zwycięstwa wybudowanie wspaniałego kościoła pod jej wezwaniem. Bitwa rozpoczęła się po południu i trwała kilka godzin.

Kastylijczycy byli znużeni marszem i upałem, a ich dowództwo nieudolne, natomiast Portugalczycy mieli świetnego dowódcę, który wybrał do walki znakomitą pozycję na stoku płaskowyżu i osłonił ją przed atakiem jazdy palisadą i wilczymi dołami.

Pewna siebie kastylijska straż przednia, składająca się z ciężkozbrojnych rycerzy francuskich, uderzyła na pozycję portugalską, wbijając się klinem w jej środek, ale po krótkiej walce została otoczona i zniszczona.

Widząc to Jan I Kastylijski wprowadził do walki swe główne siły, co spowodowało chwilowy kryzys armii portugalskiej, atakowanej ze wszystkich stron przez przeważającego liczebnie przeciwnika. W decydującym momencie bitwy król Portugalii ze swoim strategicznym odwodem liczącym 700 rycerzy uderzył na główne siły wroga, a w tym czasie Pereira uderzył z obu flanek, zamykając Kastylijczyków w okrążeniu.

Oddziały portugalskich zwolenników króla Kastylii, będące na zewnątrz pierścienia okrążenia, starały się wywalczyć przejście dla sił głównych, lecz zostały odparte. W końcu żołnierze kastylijscy rzucili się do ucieczki, ścigani przez Portugalczyków. Straty Kastylijczyków wyniosły ok. 10000, a Portugalczyków ok. 2000 zabitych i rannych.

Dalekosiężnym skutkiem tej bitwy była i jest niepodległość Portugalii. W podzięce za zwycięstwo w pobliskiej miejscowości Batalha (port. bitwa) wybudowano gotycki zespół klasztorny.

Jan de Avis (1357-1433) został królem Portugalii, jako Jan I Wielki (1385-1433). Po zakończonym starciu wzniesiono kaplicę stojąca do dnia dzisiejszego.

Pamiętny dzień był niezwykle gorący, dowodzący zwycięską portugalską armią komendant Nuno Alves Pereira głośno skarżył się na dokuczające mu pragnienie. Po dziś dzień, dla upamiętnienia tego faktu, codziennie przynosi się tam dzban świeżej wody i stawia u wejścia do kaplicy.

Według legendy, samej Aljubarroty broniły dzielnie Brites de Almeida, piekarka, która odpierała atak kastylijskich żołnierzy za pomocą łopaty do chleba. Tą „przerażającą” bronią pokonała siedmiu wojaków, których następnie upiekła w swoim piecu. 

Zespół klasztorny w Batalha został ufundowany i wybudowany dla upamiętnienia zwycięskiej bitwy pod Aljubarrotą, w wyniku której Portugalia obroniła swoją niezależność od Kastylii. Kontyngent angielskich kuszników odegrał znaczącą rolę w zwycięstwie Portugalczyków.

W następnym roku Portugalia i Anglia podpisały w Windsorze traktat o „nienaruszalnym, wiecznym, trwałym i prawdziwym przymierzu i przyjaźni”. Na mocy tego paktu Jan I poślubił Filipę, córkę Jana z Gandawy, a wraz z nią do Portugalii przybyli angielscy architekci, którzy pomagali w pracach przy budowie klasztoru w Batalha.

Przymierze to jest najdłuższym układem o przyjaźni międzypaństwowej zawartym w czasach nowożytnych. Powołano się na niego podczas II wojny światowej, w wyniku czego alianci założyli swoje strategiczne bazy na portugalskich Azorach.