Forum Romanum

Ponad tysiąc lat temu biło tu serce życia publicznego antycznego Rzymu. Jeszcze wcześniej na tym miejscu było bagno, a potem plac targowy, który, rozbudowywany przez poszczególnych cesarzy, zyskiwał na znaczeniu.

Dziś jest jednym z punktów, których odwiedzając Rzym pominąć nie wolno, choć obraz Forum Romanum niektórych turystów rozczarowuje. Trzeba wyobraźni, by w pełni docenić to miejsce. Niestety czas nie był dla Forum łaskawy.

Forum Romanum to miejsce przypominające turystom o potędze starożytnego Rzymu. Antyczne kolumny i pozostałości wielkich świątyń wciąż stoją majestatycznie pośrodku miasta, nieopodal Kapitolu.

Forum Romanum rozciąga się między Kapitolem, gdzie stała niegdyś świątynia Jupitera, a Palatynem, gdzie mieściły się pałace królewskie i arystokratyczne. Dokładnie w tym miejscu w dolinie zbiegały się zabudowy osad na legendarnych rzymskich wzgórzach Palatynatu, Kapitolu, Kwirynalu i Eskwilinu.

Początkowo, w czasach żelaza teren ten był bagnisty i trudny do zamieszkania. Według starych legend mieściło się tu wielkie cmentarzysko, aż do czasów panowania Tarkwiniusza Starego w VII wieku p.n.e., kiedy teren osuszono budując kanał odprowadzający, zwany Cloaca Maxima. Było to możliwe dzięki użyciu wyrafinowanej technologii, którą opracowali prawdopodobnie Etruskowie - ich cywilizacja osiągnęła w tym czasie szczyt rozwoju.

Kanał ściekowy miał nawet swoją boginię Venus Cloaca, której postawiono świątynię - dziś można zobaczyć tylko zarys ruin zaznaczony na ziemi.

Z czasem szeroka przestrzeń zaczęła funkcjonować jako miejsce spotkań społeczności plemion latyńskich. Wymieniano tu towary przywożone z całej Italii. W miarę rozwoju cywilizacji rzymskiej charakter tego miejsca zmieniał się znacząco. Jedną z pierwszych, historycznie pewnych, budowli jest świątynia Saturna (Aerarium Saturni lub Aerarium Populi Romani). Wzniesiona na wysokim podium zajmowała obszar prostokąta o powierzchni 20 na 40 m.

W 484 roku p.n.e. stanęła świątynia Dioskurów, utworzona po bitwie nad jeziorem Regiluus w 496 roku p.n.e. Z początków republikańskiego Rzymu pochodzi również mównica - Rostra. Mniej więcej z około 500 roku p.n.e. pochodzi natomiast stela z inskrypcją (Lapis Niger). Według przekazów w miejscu tym znajdował się grób założyciela miasta - Romulusa.

Na forum znajduje się również studnia, zwana Lacus Curtius. Według jednego z przekazów, w 362 roku p.n.e. Marek Kurcjusz miał się rzucić do rozpadliny powstałej nagle na środku Forum, po czym dziura zniknęła. W okolicach tej daty na forum wzniesiono także świątynię Zgody (Concordia Ordinum).

Na okres II wieku p.n.e. przypada ustawienie płyty wskazującej środek stolicy (Umblicus Romae). Ponadto na płycie określono odległości pomiędzy głównymi miastami Imperium.

Powstające na przestrzeni lat budynki zmieniały użytkowy charakter placu targowego na reprezentacyjne miejsce otoczone bazylikami i pomnikami. Jego właściwą część można dziś odnaleźć w najniżej położonym punkcie przy dawnej świątyni Boskiego Juliusza (Cezara), z której zachował się tylko ołtarz - miejsce spalenia ciała zamordowanego w 44 r. p. n. e. dyktatora.

Zaczęto stawiać świątynie, a samo Forum zmieniło się w centrum życia politycznego. Zbierano się tu by dyskutować o sprawach wagi państwowej, a także błahostkach dnia codziennego. Kreowano i podtrzymywano publiczne dyskusje oraz wymierzano sprawiedliwość. 

W okresie Cesarstwa Rzymskiego Forum Romanum zostało rozbudowane i wzbogacone o Świątynię Boskiego Juliusza (Templum Divii Iulii), Wenus i Romy, Wespazjana, Antoniusza i Faustyny oraz łuk triumfalny cesarza Augusta.

W tym też czasie rozbudowano Rzym i zbudowano kolejne fora cesarskie, które utworzyły z istniejącym już Forum Romanum zwarty kompleks architektoniczny.

Najbliżej Forum Romanum usytuowano Forum Cezara. Oprócz niego powstały: Forum Trajana (największe), Forum Augusta, Forum Wespazjana, Forum Nerwy. Inicjatorem tej rozbudowy był Juliusz Cezar.

W 20 roku p.n.e. Oktawian August wzniósł pozłacaną milarię (Milliarium Aureum), wyznaczającą początek wszystkich dróg.

Spacerując wśród ruin można spróbować wyobrazić sobie, że na marmurowej podłodze kurii, spotykał się senat, świętą drogą Via Sacra procesje zdążały do świątyni Jowisza Największego i Najlepszego na Kapitolu, w pierwszym skarbcu Rzymu przechowywano drogocenne przedmioty, w gigantycznej Bazylice Maksencjusza odbywało się publiczne zebranie, a obok niej obradował sąd. Cały czas we wnętrzu świątyni Westy płonął ogień najpilniej strzeżony w cesarstwie - jego wygaśnięcie miało zwiastować nadejście kataklizmów.

Uwagę zwiedzających zwrócą z pewnością łuki triumfalne. Łuk Tytusa zbudowano po stłumieniu powstania żydowskiego w Palestynie w 70 r. n. e. - na płaskorzeźbach widoczny jest cesarz podczas triumfalnego wjazdu do miasta oraz żołnierze niosący łupy. Drugi łuk - Septymiusza Sewera z 203 roku  - upamiętnia zwycięstwa cesarza. Wyryte na nim były imiona jego synów - Karakalli i Geta. Dziś można dostrzec tylko jedno z imion, drugie zostało usunięte po tym jak Karakalla zamordował Geta.

Forum Romanum było centrum życia obywatelskiego i ekonomicznego szczególnie w okresie republikańskim. W okresie cesarstwa fora pełniły raczej funkcje handlowe, rozrywkowe i reprezentacyjne. Choć Forum zostało zdewastowane w czasie zdobycia Rzymu przez Wizygotów w 410 r., to jeszcze w 768 r. zebrał się tu lud rzymski i obwołał papieżem Stefana III.

Do zniszczenia mogło też przyczynić się trzęsienie ziemi w 851 r. W okresie średniowiecza Forum Romanum uległo stopniowo dalszemu zniszczeniu. Prawdopodobnie w okresie IX-X w. Forum, jak i inne pozostałości rzymskie stanowiło kamieniołom – miejsce łatwego pozyskiwania budulca dla nowych inicjatyw architektonicznych. Do XVIII w. miejsce to służyło do wypasania bydła, a później targ bydlęcy.

Prace wykopaliskowe zapoczątkowano w 1803 r., a od 1898 są one prowadzone systematycznie.
Niektóre obiekty przez wieki częściowo zmieniły charakter - w dawnej świątyni Wenus i Romy zbudowano w średniowieczu kościół św. Franciszki Rzymianki (wewnątrz warto zwrócić uwagę na dwunastowieczną mozaikę, a w zakrystii spojrzeć na najstarszą rzymską ikonę z V w.).

Ze świątyni dedykowanej cesarzowi Antoninowi Piusowi i jego żonie Faustynie pozostał tylko portyk - dziś jest częścią barokowego kościoła San Lorenzo in Miranda. Poza spacerem między ruinami (uwaga: latem to miejsce jest szczególnie nasłonecznione i w upalne dni trudno tam wytrwać), warto zobaczyć Forum z tarasu znajdującego się na Wzgórzu Kapitolińskim.

Choć miejsce i jego zabytki jest poważnie zniszczone, warto zobaczyć Forum Romanum. To przecież w tym miejscu podejmowano najważniejsze decyzje starożytnego świata, tu rozpoczęła się cywilizacja rzymska,  wreszcie tu żyli, pracowali i bawili się mieszkańcy rzymskiej metropolii.