Drzewo korkowe

Korek, zaraz po samym winie, jest najważniejszym elementem każdej butelki.

Można z niego wyczytać ważne informacje dotyczące obecnego stanu wina oraz tego, jak było przechowywane. Mimo pozorów korek to wcale nie takie zwyczajne zamknięcie.

Dzięki niemu dojrzewające w butelce wino jest odizolowane od wilgoci i niepożądanych zapachów, a jednocześnie ma zapewnioną niewielką ilość tlenu pozwalającą na jego dojrzewanie i powolną ewolucję. Ale skąd się bierze korek?

Korek pozyskuje się z dębów korkowych (Quercus suber L.), gdyż tylko one wytwarzają korę o jednolitej budowie. W przeciwieństwie do większości dębów, dąb korkowy jest drzewem wiecznie zielonym. Dęby korkowe żyją przeciętnie około 150 lat, chociaż zdarzają się drzewa dwustuletnie.

Jadąc przez Portugalię nie sposób nie zauważyć rosnących „drzew korkowych”. W Portugalii kwitną od kwietnia do czerwca, a czasami w sierpniu i wrześniu. W pełni rozrośnięte drzewa korkowe mają od 9 do 12 metrów wysokości i pnie o średnicy od 0,9 do 1,2 metra, ale jest wiele starych drzew piętnasto metrowych i wyższych, o średnicy przekraczającej 2,5 metra przy podstawie.

Dąb korkowy ma duży pojedynczy pień, który jest zwykle dość krótki i na wysokości zaledwie kilku metrów wypuszcza pochylone poziomo konary, które rozrastają się dalej.

Korony młodych drzew są okrągłe, ale potem rosną raczej wszerz niż wzwyż, co nadaje dębom korkowym majestatyczny wygląd. Stuletnie dęby korkowe mogą swymi konarami pokrywać teren ponad 500 m².

Najlepsze warunki dla rozwoju dębów korkowych występują na niewielkim obszarze zachodniej części basenu Morza Śródziemnego: w północnej Afryce (Maroko, Algieria, Tunezja), w południowej Francji (zwłaszcza na Korsyce), we Włoszech, w Hiszpanii i w Portugalii. W tym ostatnim kraju lasy korkowe zajmują 22% powierzchni i można je spotkać niemal na całym obszarze.

Na całym świecie korek zajmuje 2 200 000 ha, z czego 660 000 ha jest w Portugalii, 460 000 ha w Algierii, 440 000 ha w Hiszpanii, 350 000 ha w Maroku, 110 000 ha we Francji oraz 90 000 we Włoszech i Tunezji razem. W ostatnich latach rozpoczęto w Portugalii systematyczne zalesianie nieużytków dębami korkowymi.

Pozyskiwanie drewna z lasu jest nieodłącznie związane z jego niszczeniem. Wystarczy powiedzieć, że dla wykonania 45 m² parkietu dębowego trzeba ściąć dwa zdrowe 50-letnie dęby, a dla wykonania 20 m² boazerii sosnowej trzeba ściąć trzy 40-letnie sosny.

Dla wyłożenia tych samych powierzchni parkietem lub boazerią z korka nie trzeba ścinać ani jednego drzewa.

Dzieje się tak dlatego, że w przypadku dębu korkowego najcenniejszym pozyskiwanym surowcem jest nie drewno, lecz kora, którą co 9 lat zrywa się z żyjących drzew bez jakiejkolwiek dla nich szkody.

Kora dębu korkowego rośnie w dwóch warstwach. Kora wewnętrzna żyje i działa jako podstawa, na której każdego roku przyrasta nowa kora zewnętrzna.

W czasie corocznych przyrostów kory, jej najbardziej zewnętrzna warstwa przestaje być żyjącą częścią drzewa. Służy jedynie jako izolacja chroniąca drzewo przed zmianami temperatury.

Ta właśnie ochronna kora zewnętrzna może być zdejmowana bez szkody dla drzewa. Okorowywanie drzew powierza się tylko bardzo doświadczonym robotnikom i starannie dobiera się pogodę.

Zbiory dokonuje się wiosną lub latem, kiedy drzewo rośnie i szybko tworzy nową korę. Okorowanie przeprowadza się ręcznie, z niewielkimi zmianami na przestrzeni wieków, specjalną, zaostrzoną z dwóch stron siekierą lub zakrzywioną piłą.

Najpierw wykonuje się dwa nacięcia wokół pnia, jedno przy samej ziemi i drugie zaraz poniżej głównych konarów. Następnie dokonywane są dwa cięcia pionowe, a kora zewnętrzna oddzielana jest ostrożnie i odrywana za pomocą dźwigni i klinów.

Czasem okorowuje się także większe konary. Po zerwaniu kory "gojenie ran" przebiega samoczynnie i trwa ok. 3 miesięcy. Zerwaną korę składuje się na powietrzu w stosach przez kilkadziesiąt dni.

Po tym okresie płaty kory gotuje się nad parą lub w wodzie przez ok. 60-75 minut w celu usunięcia z korka fauny i flory leśnej, garbników i soków.

Proces gotowania czyni korę bardziej giętką i miękką, co pozwala ją wyprostować. Według wprowadzonych surowych przepisów pierwszy zbiór kory nie może być dokonywany zanim pień drzewa nie osiągnie obwodu 60 cm, a konary nie osiągną średnicy 15 cm, zaś następne okorowanie nie może być przeprowadzone przed upływem 9 lat.

Średnia produktywność wynosi 150 kg korka na hektar. Ale w Portugalii w dużych lasach korkowych osiąga się wyniki rzędu 2 - 2,5 tony na hektar, a nawet 5 ton z hektara. Od momentu posadzenia dębu korkowego przez 20 lat nie dostarcza on znaczących ilości korka.

W wieku 60 lat drzewo produkuje tylko 65 kg korka. Dopiero drzewa 80.letnie dają około 225 kg korka. Korek jako surowiec do produkcji znany jest od czasów prehistorycznych.

Najstarsza skamieniałość korka znaleziona została w Portugalii, w dolinie Tagu i jej wiek oblicza się na około dziesięć milionów lat.

Głównym wyrobem z korka są zatyczki do butelek, które stanowią ok. 55% całego eksportu produktów korkowych. Ale materiał ten stosowany jest też w bardzo wielu innych branżach przemysłowych.

Popularną pamiątką z Portugalii jest torebka, czapka czy portfel wykonany z korka.